• Edelsmeden werken in smeltdampen en slijpen kwantitatief veel meer zilver dan zilverstifttekenaars.
• Het zilverstof dat wij produceren is niet veel maar in principe ook niet gezond.
• Laat medische toepassingen van zilver en het jagen op weerwolven liever over aan professionals.

De risico’s van zilverstof

Wij zilverstifttekenaars zijn geen edelsmeden. We smelten het zilver niet en ademen dus ook geen giftige dampen in. Dat scheelt ontzettend veel. Maar we schuren wel het zilver tot er fijn zilverstof aan de grondering blijft hangen. En we schuren de punt regelmatig bij. Er ontstaat dus zilverstof die we ook inademen. De hoeveelheden afgeschuurd zilverstof liggen wel veel lager dan bij edelsmeden.

Het menselijk oog neemt alleen stof waar van minimaal 50-100 micrometer. Stof onder de 5 micrometer is echt gevaarlijk: dat komt veel verder je lichaam in waar het grote schade kan toebrengen. Zulke fijne deeltjes ontstaan over het algemeen alleen door verdamping bij het smeltproces.

Groter stof door schuren is echter ook niet onschadelijk. Dit wordt weliswaar door je longen tegengehouden, maar het is te zwaar voor je lichaam om allemaal er weer uit te werken. Stof dat achterblijft en ophoopt in je longen, zal uiteindelijk ook schade veroorzaken.

Zilver als medicijn

Behalve verschil in formaat, is er ook verschil in materiaal van de stofdeeltjes. Zilver in je longen is dus sowieso schadelijk als rommel wat er niet hoort. Voegt het materiaal zilver daar nog een extra risico aan toe, zoals bijvoorbeeld het giftige lood? Wat doet zilver met je lichaam?

Een zilveren mes, gedoopt in lamsbloed, zal een Djinn doden. Weerwolven kunnen worden gedood met zilver in het hart. Het heeft echter geen effect op wezens met een hogere rang, zoals engelen en de ruiters van de Apocalyps. (Bron: Supernatural Wiki)

Iets serieuzer dan zeer vermakelijke popcultuur wordt het als we verhalen uit de oudheid lezen. Sinds Hippocrates speelt zilver een rol als medicijn. Hij beschreef 400 voor Christus al hoe zilver ontstekingen in wonden kan voorkomen. Zilvernanodeeltjes hebben een antibacteriële werking waarvan in de gezondheidszorg al heel lang, en nog steeds, dankbaar gebruik wordt gemaakt.

[Silver] has had a chequered past. It did a fine job of preventing infection, the problem was that the silver was also toxic to heart tissue. (Vance Fowler, specialist infectieziektes aan de Duke Universiteit in Durham, North Carolina)

Kwakzalvers hebben die klok ook horen luiden en laten zich niet storen door het feit dat ze niet weten waar de klepel hangt. Nanodeeltjes zilver in water heet colloïdaal zilver. Dit wordt verkocht om je huid mee in te smeren. Dat kan weinig kwaad, net zoals zilveren sieraden weinig kwaad kunnen. Het is echter een hardnekkig en schadelijk gerucht dat om bovenstaande redenen het drinken van ‘zilverwater’ effectief zou zijn tegen virussen.

Het is in Nederland sinds 2002 verboden om colloïdaal te verkopen in voedingssupplementen en voedingsmiddelen. Verkoop voor uitwendig gebruik is wel toegestaan. Aangezien koper ook gebruikt kan worden in metalpoint, is het goed te weten dat koper de ogen kan beschadigen en de huid irriteren (Charles Lewton-Brain, edelsmid bij Ganoksin).

Risico’s zilverstift beperken

Hoe je kunt voorkomen dat je zilverstof binnenkrijgt als zilverstifttekenaar is lastig. Edelsmeden kunnen allerlei ventilatiesystemen inbouwen, je werkplek zo stofvrij houden is sowieso een goed idee. Zowel voor edelsmeden als voor zilverstifttekenaar geldt dat een masker weliswaar het gezondst zou zijn, maar het precieze werk nagenoeg onmogelijk maakt. Voor de kleine hoeveelheden zilverstoft bij tekenaars is een masker wellicht ook overkill.

De grootste winst om zilverstof te voorkomen is voor edelsmeden het nat schuren, met water of met olie. Zowel water als olie is funest voor je zilverstifttekening. Je zou het schuren van je punt op die manier kunnen doen, en dan de stift afdrogen. Voor mij is dat lastig: ik werk groot, ik schuur de punt elke paar minuten. Nat schuren zou bijzonder omslachtig zijn voor mij, nagenoeg onhaalbaar. En dan hou je nog steeds het stof dat ontstaat bij het schuren van de stift over de grondering: het daadwerkelijke tekenen. Dat kon sowieso niet nat.

Tekenen met andere metalen

Zilver is het meest gebruikelijke metaal in de metalpointtechniek maar je kunt veel verschillende soorten gebruiken. Een bekende is lood, wat ons het woord potlood heeft gegeven. Lood is ongezond, we zijn niet voor niets druk bezig loden waterleidingen te vervangen. Bij ongeboren kinderen leidt het tot een verlaagd IQ, aldus de GGD. Het lichaam houdt looddeeltjes lang vast in je botten waar het hogere bloeddruk en chronische nierziekten veroorzaakt. Het advies van de GGD voor werken met lood laat zich eigenlijk samenvatten met: gebruik het niet. Dat is ook de reden waarom ik het niet in mijn webshop verkoop, ook al tekent het goed.

Aluminium werd lang als onschadelijk gezien, zoals je ziet in het gebruik van aluminiumfolie in de keuken. Sommige vaccinaties bevatten zelfs aluminium om de werkzaamheid te verbeteren. Teveel aluminium in je lijf is nog steeds niet per se gezond maar je lichaam kan het, in tegenstelling tot lood, wel makkelijk weer uitscheiden. Ook goud is in principe ongevaarlijk voor het lichaam en vind je soms zelfs als bladgoud in voedsel.

Veel kunstenaarsbenodigdheden zijn ongezond, denk aan loodwit, cadmiumgeel, terpentine, spuitverf, etc. Het stof dat vrijkomt bij het tekenen met zilverstift hoort hier ook bij. Ik ben geen arts, kan niet inschatten hoe erg het is. Om eerlijk te zijn denk ik dat het gebruik van de fixeerspuitbus in een te slecht geventileerde ruimte schadelijker is. Zelf leg ik me erbij neer dat de zilverstift een klein risico met zich meebrengt bij intensief gebruik maar oordeel vooral zelf. Ik vond het in ieder geval interessant om deze kant van het materiaal ook eens te belichten.

Uitgelichte afbeelding: zilveren nanodeeltjes.

Van nature is zilver een helder, bijna wit metaal. Echter, wanneer het wordt blootgesteld aan de lucht, begint een reactieproces dat zilver laat reageren met zwavel in de lucht om zilversulfide te vormen. Deze chemische verandering, bekend als tarnishing of in het Nederlands ‘aanslag’, is een vorm van oxidatie.

Het heeft een aanzienlijke invloed op de kleur van metalpointtekeningen, omdat het de kenmerkende zilveren lijnen ook doet verkleuren. Als het proces lang genoeg duurt, is de bijna zwarte kleur van zilversulfide te zien. Bij zilverstifttekeningen gaat de verkleuring meestal niet verder dan bruin.

Het zilveren bestek van oma verkleurt zwart. Veel mensen denken daardoor dat zilveraanslag alleen zwart is, niet warmbruin. Maar de zwarte aanslag van zilveren bestek is beïnvloed door de zuren in je handen en in het vaatwasmiddel. Als je een bonk puur zilver ongestoord laat liggen, zal het niet zwart maar bruin verkleuren na verloop van tijd.

Hoewel dit misschien negatief klinkt, tast de oxidatie het zilver verder niet aan. Ze blijft bij een aanslag maar vreet niet verder zoals roest bij ijzer. Bovendien wordt de kleurverandering door veel kunstenaars gewaardeerd. De subtiele, bruinachtige tint voegt een zekere warmte en diepte toe aan de tekeningen. Als je eenmaal zilverstift hebt gebruikt, zal je opvallen hoe koud en éénkleurig grafiet is.

Oxidatie kan ook nadelen hebben. Te snelle oxidatie bij bijvoorbeeld vochtig weer of zweethanden kan resulteren in vlekkerige tekeningen met ongelijke tinten. Kunstenaars moeten daarom rekening houden met de mate en snelheid van oxidatie bij het maken van hun kunstwerken.

De behoefte om de oxidatie te controleren, heeft geleid tot het gebruik van andere soorten metaal. Goud en platina, bijvoorbeeld, oxideren niet en behouden hun oorspronkelijke kleur. Ze worden dus vaak gebruikt voor tekeningen die heldere, onveranderde lijnen vereisen. Tegelijkertijd brengen ze hun eigen unieke esthetiek met zich mee. Naar mijn bescheiden mening is het onveranderlijke lichtgrijs dat goud op witte ondergrond achterlaat, nogal koud. Je kunt ook met meerdere metalen in één tekening werken en gebruik maken van hun verschillende kleuren na oxidatie.

Het zilvergehalte is van invloed op de oxidatie en dus op de verkleuring. Sterling zilver, dus 925, oxideert sneller dan zuiver zilver, 999. Het een is niet beter dan het andere, het is een kwestie van smaak. 925 is wel ietsje harder dan 999 en tekent daarom ietsje moeilijker – maar kan dus warmer van kleur worden. Mijn voorkeur ligt bij 999, daarom verkoop ik dat hier. 925 is makkelijker te krijgen omdat het geschikter is voor goudsmeden en is wat goedkoper.

De oxidatie van zilver in je tekening is eenvoudig een halt toe te roepen, precies op het moment dat je het mooi vindt, door de tekening te fixeren. Hier kun je een eenvoudige fixeerspuitbus van de tekenwinkel voor gebruiken. Als je langer tekent, aan een grotere, complexere tekening, kun je ook heel goed de tekening tussentijds fixeren en daarna verder tekenen. Let wel dat fixeer wel de ruwheid van de grondlaag dichtlakt, waardoor je metaal steeds minder goed afgeeft.

Oxidatie is dus een aanzienlijk fenomeen in de wereld van metalpointtekeningen, met zowel uitdagingen als mogelijkheden. De werking van tijd speelt erdoor een belangrijke rol in het uiteindelijke uiterlijk en de sfeer van je werk.

Hoewel het een technische kwestie lijkt, gaat het effect van oxidatie op metalpoint tekeningen veel verder dan dat. Het is een verandering die de aantrekkingskracht van een kunstwerk diepgaand kan beïnvloeden. Bijgevolg belichaamt het de interactie tussen kunst en natuurwetenschappen die het hart van kunstgeschiedenis raken.

Beste winkels om zilverstift te kopen

Edelmetalengroothandels die zich richten op kleine edelsmeden zoals Esquell, Drijfhout en De Zilverwinkel voor goedkope en snelle verkoop van losse draden zilver, goud en platina.

Andere metalen geven andere kleuren. Koperdraad koop je in de kluswinkel of raap je van straat op (electriciteitsdraad). Aluminiumdraad hoeft ook niet veel te kosten (bij bijvoorbeeld Pipoos).

Wat doe je als je een zilverstift wil kopen tegenwoordig? Je kijkt op internet. Dat maakt het niet per se makkelijker. Een van de eerste zoekresultaten is Ritomshop die voor 2,65 Euro een zilverstift aanbiedt “waarmee je schilderachtige tekeningen kan maken”. Het bleek om een balpen te gaan.

Fabriekszilverstift van de tekenwinkel

Poging twee dirigeert mij naar een van mijn favoriete kunstenaarsbenodigdhedenwinkels Peter van Ginkel Gerstaecker. Zij verkochten eerst de zilverstift van Cretacolor, die je vaker tegenkomt. Nu verkopen zij een zilverstift van Abig die vrijwel identiek is.

De informatie is schaars, je moet inzoomen op de foto: blijkbaar 99,99% zilver (dat is goed), 5 cm lange stift. Bij dit soort stiften, slijp je het hout met een puntenslijper waardoor meer stift vrijkomt. De dikte staat er niet bij, is 1 mm.

Een draadje zilver van 1 mm bij 50 mm (in een stokje) voor 19,61 Euro incl btw. Dat is niet eens een slechte prijs voor een hobbyist die het een blauwe maandag wil proberen. Hetzelfde kun je echter ook krijgen voor nog geen derde van die prijs – lees verder.

Mijn ervaring met een fabriekszilverstift

Mijn ervaring met de vergelijkbare voorganger van Cretacolor was helaas slecht. Snoeihard zilver. Maar het is toch het hoogste gehalte zilver? Behalve het gehalte is de temperatuur belangrijk waarop het zilver is gesmolten, aldus een edelsmid die ik vroeg.

Machinaal gefabriceerd zilver is op heel hoge temperatuur gesmolten en is veel harder dan zilver dat met de hand is gesmolten. En dat merk je echt. Bovendien is het voor grootverbruikers onnodig duur. Mijn bescheiden mening.

Daarnaast is dit een wegwerpzilverstift. Als je de 5 cm hebt opgemaakt, gooi je het hout weg. En moet je weer bijna twintig euro uitgeven. Het is dus echt twintig euro per 5 cm. Als je zoals ik een vulpotloodhouder gebruikt, hoef je alleen het zilver bij te kopen.

Voor een zilverstifthouder met 5 cm zilver (1 mm dikte) betaal je bij mij 11 euro, al bijna de helft. Als je 10 cm koopt, 16,50 euro, dan heb je evenveel zilver als twee Cretacolor/Abig zilverstiften voor minder dan de helft van de prijs. En de pret begint dan pas! Ik geef je op deze website de informatie waar je zelf zilver kunt bijkopen. Daarmee kom je uit op een fractie van de prijs. Voor een betere zilverstift.

Conclusie: koop geen fabriekszilverstift in een tekenwinkel.

Zilver van de edelsmid

Als niet op internet en niet in de kunstenaarsbenodigdhedenwinkel, waar kijk je dan als je zilver zoekt? Ik bezocht meerdere edelsmeden. Een zilversmid maakt overigens tafelgerei, een edelsmid maakt juwelen (dus ook met zilver). Een juwelier heb je niets aan in deze context, die heeft geen grondstoffen want die maakt niets zelf.

Een enkele edelsmid wil wel eens een stukje van hun grondstof verkopen, een draadje zilver, tegen inkoopprijs omdat ze het een interessant verhaal vinden. Maar eigenlijk zijn zij tussenhandelaar en zouden ze er ook iets aan moeten verdienen. En dan wordt het weer duur.

Hoeveel zilver heb je nodig voor een zilverstift?

Hoeveel zilver je nodig hebt voor je eigen zilverstift, hangt uiteraard af van je tekentechniek en -stijl en het formaat waarop je werkt. Ik werk grof, groot en redelijk veel. Daarvoor verbruik ik meerdere centimeters 2 mm dik zilverdraad (naast andere metalen) per jaar. Een beginner heeft ruim genoeg aan één zo’n prefab stift of een draad van 5 cm.

Ruw zilver van de groothandel

Waar haalt een edelsmid haar grondstof vandaan? De edelmetalengroothandel verkoopt edelmetalen aan professionele edelsmeden. Veel groothandels verkopen ook aan hobbyisten, waar wij zilverstifttekenaars onder vallen omdat we maar heel kleine hoeveelheden nodig hebben.

Omdat er veel meer (hobby- en professionele) edelsmeden dan zilverstifttekenaars in Nederland, zijn er gelukkig veel edelmetalengroothandels, met webshops. Een paar voorbeelden geef ik hieronder.

De Zilverwinkel

De Zilverwinkel biedt in haar webshop sinds kort nu ook 999 zilverdraad 2 mm diameter aan, maar geen goud. Als je doorvraagt, kunnen ze je vaak toch wel 999 zilverdraad (0,5-2 mm diameter) en gouddraad verkopen. Gewoon even mailen.

Het zilver in de Zilverstift webshop komt van De Zilverwinkel. Het is wat duurder maar het zilver komt uit Europa. Daar maak je toch meer kans op betere arbeidsomstandigheden en milieu-eisen. En de service is super.

Drijfhout

Drijfhout in Amsterdam Zuidoost is een groothandel (met webshop en behulpzame medewerkers in een chatfunctie) die zich ook richt op hobby- en studentedelsmeden. Minimumafname is 2 gram, dat is heel weinig, dus geschikt voor ons.

Prijzen zijn grondstofprijzen (met bijbehorende schommelingen), heel schappelijk: het gaat echt om eurootjes. De maximale dikte van zilverdraad is bij Drijfhout 1 mm dik, tenzij je voor een achthoekig staafje kiest. Dat is makkelijk rond te slijpen maar je loopt natuurlijk een beetje meer risico op scherpe hoekjes in je punt.

Als particulier kun je er ook kopen. Je moet wel een account aanmaken dat goedgekeurd moet worden (dat duurt een half uurtje). Je kunt ook een zakelijk account aanmaken als je je KVK-gegevens op papier opstuurt. Maar een zakelijk account heb je eigenlijk alleen nodig als je ook sieraden wilt kopen.

Waar De Zilverwinkel hun materiaal in Europa koopt, halen Zilverklei en Esquell het uit China. Zilver is zilver, de kwaliteit is prima. Maar arbeidsomstandigheden en milieu daarentegen zijn niet gratis. De keuze is aan u.

Zilverklei

Zilverklei is een andere webshop waar je zilverdraad makkelijk, in kleine hoeveelheden en betaalbaar kunt bestellen. Het voordeel van deze winkel is dat de maximale dikte van hun 999 zilverdraad 2 mm is. Die dikte heb je alleen nodig als je groot wilt werken. Helaas hebben zij alleen zilver, geen andere metalen.

Esquell

Ook Esquell is een zilverkleiwinkel die zilverdraad verkoopt. Hun 999 zilverdraad is een stuk goedkoper dan de bovenstaande handelaren. Omdat ik geef om mensen en milieu, betaal ik liever meer voor schoner Europees zilver van De Zilverwinkel – maar deze verkoopt alleen 2 mm draad. Voor dunner draad ben ik dan toch aangewezen op Esquell.

Houder

Maak je er geen zorgen om dat je de houder van de prefab zilverstift mist als je een draadje bij de groothandel koopt. Afhankelijk van de voorkeursdikte van je draad kun je eenvoudig grafietstifthouders gebruiken. Er zijn ook speciale zilverstifthouders te koop voor de heel dunne draadjes. Je kunt ook zelf houders maken. Ik zal er een stukje aan wijden binnenkort.

Buitenland

In Nederland is zilverstift misschien ondervertegenwoordigd maar in het buitenland, en dan vooral het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, niet. Daar heb je dan dus ook veel meer keuze in zilverstiftmaterialen in kunstenaarsbenodigdhedenwinkels.

Groot nadeel is wel dat die landen buiten de EU liggen en je dus te maken hebt met valutawisselkoersen en flinke portokosten.

L. Cornelissen & Son

Louis Cornelissen was een Belg die in 1848 naar London trok en daar een Artists’ Colourman werd: hij opende een kunstenaarsbenodigdhedenwinkel in hartje Londen. En omdat in Engeland metalpoint nog wel een gerespecteerd medium is, verkoopt deze winkel allerlei soorten en maten metaaldraad, grondering, een houder etc.

Invoerrechten sinds Brexit

Bij bestellingen tot 150 Euro betaal je geen invoerrechten als je iets besteld buiten de EU. Wel moet je BTW betalen. En het postbedrijf zal een vergoeding vragen voor inklaringskosten, dat verschilt per postbedrijf. DHL bijvoorbeeld vraagt 2% administratiekosten, met een minimum van € 14,50 (excl. btw). Ik heb het nog niet zelf geprobeerd maar dit klinkt niet de moeite waard helaas.

Natural Pigments

Deze Amerikaanse webshop heeft een dependance in de EU geopend waardoor de verzendkosten meevallen en er geen invoerrechten betaald hoeven te worden. Zij verkopen traditionele zilverstiftmaterialen van hoge kwaliteit. Nadeel is dat ze geen ruim assortiment hebben, waardoor je bestelling meestal vrij klein is en de verzendkosten in verhouding alsnog nog tegenvallen.

Silverpoint Supplies Aotearoa NZ

Onze antipoden in Aotearoa New Zealand hebben ook een zilverstiftmaterialenwinkel: Silverpoint Supplies. Qua verzendkosten natuurlijk geen serieuze optie maar ik vond het te leuk om niet te noemen.

Zilverstift replica’s

The Renaissance Workshop

Voor wie bijna jarig is, de loterij gewonnen heeft (of mij graag een kadootje wil geven), heeft The Renaissance Workshop een handgemaakte replica van een Renaissance zilverstift gemaakt. Ze hebben deze gebaseerd op een schilderij uit ca. 1515 van Jan Gossart waarop Sint Lukas Maria tekent – met een zilverstift.

Deze replica is te koop voor 149 of 199 GBP, direct bij The Renaissance Workshop of bij Cornelissen). Heel mooi. De prijs betaal je dus niet per se voor het materiaal maar voor het vakmanschap waarmee het gemaakt is.

Gavin Gardner Design Company

Op Etsy vind je een mooi vormgegeven zilverstift naar Renaissance voorbeeld, gemaakt door Gavin Gardner. Ook dit is een mooie zilverstift, voor meer dan 200 GBP . Overigens zijn deze van een lager zilvergehalte: sterling silver, dat is 925 ipv 999.

Kosten zilverstift

Die replica’s zijn mooi en hebben het gewicht van een rijke geschiedenis. Zolang je maar weet dat puur het tekenen met zilver niet zo duur hoeft te zijn. Zelfs als professioneel kunstenaar kun je met niet meer dan twintig euro per jaar aan zilver met zilverstift tekenen.

24 karaats goud kostte mij 60 euro voor 5 cm maar ik doe er al jaren mee. Vooral ook omdat ik goud, omdat het zo weinig contrast geeft, niet veel gebruik, alleen als extra. Aluminium gebruik ik veel om mijn zilverstift op sommige donkere plekken wat te helpen. Het slijt ook snel. Maar het kost bijna niets.

Er komen nog wat kosten bij, zoals goed papier, grondering, een houder om je zilverstift in te doen, iets om de zilverstift mee te schuren. Ik zal daar nog een overzicht van maken binnenkort.

Niet doorvertellen, maar met goed potlood tekenen is duurder want ze zijn moeilijker te maken en ze slijten natuurlijk veel veel harder. Maar potlood maakte het toch juist toegangelijker voor het brede publiek omdat het goedkoop was?

Ja goedkope potloden zijn goedkoop en de initiële investering van een draadje zilver kan hoger zijn dan die van één potlood. Kunstenaars hebben veel baat bij goed, zuiver grafiet, mooi gecentreerd in een soepel te slijpen stokje hout. En dat kost wat. Terwijl zilver, nadat het net als grafiet uit de grond gehaald is, alleen in een draadje getrokken hoeft te worden. Je zet het zelf in een stifthouder en klaar!