In 1633 tekende een verliefde Rembrandt dit vertederende portretje van zijn toenmalige verloofde Saskia. Opvallend, een unicum, binnen Rembrandts oeuvre is de materiaalkeuze voor deze tekening: zilverstift op wit geprepareerd perkament.
Rembrandt Harmensz van Rijn (1606-1669) portretteerde regelmatig zijn jonge vrouw Saskia van Uylenburgh. Enkele van zijn studies tonen haar op haar ziekbed; in 1642 stierf Saskia na een langdurige ziekte op slechts 30-jarige leeftijd.
Een van Rembrandts meest persoonlijke werken is de zilverstifttekening die ter herinnering aan hun verloving werd gemaakt. In die tijd werd dit echt als een high-society huwelijk gezien. Beide ouderparen waren welgesteld: de Rembrandts waren een succesvolle molenaarsfamilie en Saskia’s vader de burgemeester van Leeuwarden.
Saskia steunt haar met een breedgerande hoed bedekte hoofd op haar linkerarm, in haar rechterhand houdt ze een bloem, misschien een roos. Het verwijst naar liefde en huwelijk, maar ook naar vergankelijkheid. Het woord ‘getraut’ verwijst naar de huwelijksbelofte; de bruiloft vond pas plaats op 22 juni 1634.
Waarom heeft Rembrandt zijn verloofde specifiek met een zilverstifttekening vastgelegd? Ook in zijn tijd gold de zilverstift toch meestal als schetsmedium. Maar een olieverfschilderij zoals deze schets is niet bekend. Wel heeft hij dat zelfde jaar Saskia met breedgerande hoed geschilderd, zij het vanuit een ander perspectief. Misschien, en dit is wilde speculatie van mijn kant als medekunstenaar, was de zilverstiftschets als verlovingscadeau een belofte voor een olieverfschilderij, net zoals het een belofte om te trouwen was. Schetsen veranderen, daar zijn het schetsen voor. Maar Rembrandt heeft beide beloft ingelost.
Vermeldingswaardig is dat Rembrandt weinig ondertekeningen maakte, noch in houtskool noch in zilverstift. Dat had te maken met zijn stijl: Zijn losse toets stelde hem in staat het schilderij meteen in verf op te zetten.
De jonge Rembrandt was in 1633, het jaar van de zilverstifttekening en van het schilderij, nog geen zelfstandig schilder. Hij was in de leer van Pieter Lastman en werkte vanuit de kunsthandel van Saskia’s oom Hendrick Uylenburgh waar hij zich ingekocht had. Daar maakte hij die paar jaar vooral portretten in opdracht van rijke Amsterdammers. Het portretteren zat hem in die tijd dus in de vingers.
In Rembrandt, de verwarde bruidegom (Oud Holland 115) schrijft Irene Groeneweg dat Rembrandt en Saskia ten tijde van de zilverstifttekening onderweg waren in Friesland. Dat zou het gebruik van de zilverstift verklaren. Het blad meet slechts 18,5 x 10,6 cm. Rembrandt had onderweg niet de beschikking over zijn hele atelier met materialen. En er zijn meer zilverstift-reisschetsboekjes bekend. Er wordt zelfs gesuggereerd dat Saskia’s zonnige zomerhoed naar de zomerse reis hint maar diezelfde hoed schittert op meerdere schilderijen van Rembrandt.
Rembrandt schonk de tekening, dat waarschijnlijk was ingelijst, aan zijn bruid als bevestiging van zijn huwelijksbelofte. Hoewel dit soort zilverstifttekeningetjes over het algemeen als schets gezien worden, in aanloop naar een eindproduct in olieverf, heeft de kunstenaar deze zelf gepresenteerd als eindproduct. Dat is een leuk detail voor ons zilverstiftliefhebbers – en een paar eeuwen voordat de prerafaëlieten hiermee begonnen.